ЭСРЭГ НЭГЖИЙН ТҮҮВЭР

№	Оньсогын хариу	Оньсогод эсрэг зэргэдээр илэрсэн хоршоо үг	Зэргэдийн үгийн сангийн утга	Хариултын үгийн сангийн утга
1.	Нар, сар	Алтан толь нь халуун     Мөнгөн толь нь хүйтэн	-шар өнгөтэй төмөрлөг эрдэнийн зүйл (алт) -цагаавтар өнгөтэй, өнгөлөг үгэт төмөрлөг (мөнгө) -бодисын өчүүхэн хувь молекул, атомын хөдлөхөд бий болох дулаан илч -халууны эсрэг, юмны сэрүүн жихүүн нь	- гарны туяанд гэрэлтэж харагдах тэнгэрийн эрхэс (сар) -дэлхий ба бусад гаргуудын тойрон эргэх огторгуйн гэрэл сацрах од (нар)
2.	Нар, нарны туяа	Төрсөн бие тэнгэрт Тулсан таяг газарт	-газрын дээд хязгаарт байх агаар мандал (тэнгэр) -шороо, хөрс, дэлхий (газар)	- дэлхий ба бусад гаргуудын тойрон эргэх огторгуйн гэрэл сацрах од (нар) -гарны гэрлээс дам буюу ойж гарсан тод зурвас гэрэл (нарны туяа)
3.	Нар мандаж, жаргах	Зүүн хаалгаар ороод Баруун хаалгаар гарна	-хүн, амьтны биеийн солгой гар тал, нар гарах дорнод зүг (зүүн) -нар шингэх зүг, солгойн нөгөө тал (баруун) -аливаа ювм, юмны дотор хүрээнд харъяанд багтах, холбогдох, нийлэх (орох) -юм бий болох, үүсэх, эхлэх далд байсан юм ил болох (гарах)	-нар гарч, нилээд дээш дэгжих (нар мандах) -нар баруунаа бууж, орой болж орчин үзэгдэхгүй болох (нар жаргах)
4.	Од	Тооной баяны адуу Тоолж боломгүй олон ч Зун болохоор цөөрч Намар болохоор олширно	-хавар, намрын хоорондох дулаан улирал буюу 4-6 сар, жилийн дөрвөн улирлын нэг (зун) -зуны дараах улирал буюу 7-9 сар (намар) -бага болох, тоо, хэмжээ нь багасах (цөөрөх) -олон болох, ихсэх, өсөх (олшрох)	- огторгуйд цэг мэт гэрэлтэн үзэгдэх тэнгэрийн эрхэс (од)

5.	Од	Үдэш ургасан цэцэг Өглөө босоход хагдарна	-нар шингэхийн орчмоос цагаан гэгээ тасрах хүртэлх үе (үдэш) -үүр цайхаас эхлэн бага үд хүртэлх үе (өглөө)	- огторгуйд цэг мэт гэрэлтэн үзэгдэх тэнгэрийн эрхэс (од)
6.	Долоон бурхан	Хааны түмэн сүргийг Харц долоо хариулав	-эзэн, үе улиран залгамжилж, улс хотын эрхийг ганцаараа барих (хаан) -язгуур угсаагүй, тайж биш хүн (харц)	- умардад орших долоон их од (долоон бурхан)
7.	Мичид	Зоогийн арын зургаан хайлс Зун ургахгүй өвөл ургана Өдөр ургахгүй шөнө ургана	-хавар, намрын хоорондох дулаан улирал буюу 4-6 сар, жилийн дөрвөн улирлын нэг (зун) -жилийн дөрвөн улирлан хамгийн хүйтэн улирал, намрын дараа ирдэг 12-2 сар (өвөл) -нар гарахаас нар шингэх хүртэлх үе (өдөр) -нэг хоногийн үдшээс гэгээрэх хүртэлх цаг (шөнө)	-зурхай сарны зурхайн ёсны хорин найман одны нэг (мичид)
8.	Мичид	Зун ургадаггүй, өвөл ургадаг Зургаан улаан бургас	-хавар, намрын хоорондох дулаан улирал буюу 4-6 сар, жилийн дөрвөн улирлын нэг (зун) -жилийн дөрвөн улирлан хамгийн хүйтэн улирал, намрын дараа ирдэг 12-2 сар (өвөл)	- зурхай сарны зурхайн ёсны хорин найман одны нэг (мичид)
9.	Гараг, од	Том том гууль Тогоон чинээ гууль Замбуулингаар дүүрэн гууль	-бага, жижиг гэсэнтэй эсрэгцүүлсэн үг (том) - зэс хольж хийсэн хиймэл төмөрлөг, өнгө шар, цагаан хоёр зүйл бий (гууль)	- нарны аймгийн ертөнцийн нэр (гараг) - огторгуйд цэг мэт гэрэлтэн үзэгдэх   тэнгэрийн эрхэс (од)

10.	Долоон гараг	Долоон ах дүү Нэр нь ондоо, нас нь адил	-адил биш, өөр, ялгаатай (ондоо) -харилцан ижил, тэнцүү, маш ойр төстэй (адил)	- долоон өдөр шөнөтэй тэнцүү хоног тооллын нэгж (долоон гараг)
11.	Өдөр, шөнө	Цагаан нь Харыгаа хөөнө	-цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (цагаан) -цас мэт өнгө (хар)	-нар мандахаас, нар жаргах хүртэлх цаг хугацаа (өдөр) - нэгэн хоногийн үдшээс үүр гэгээрэх хүртэлх цаг хугацаа (шөнө)
12.	Сүүдэр	Нартай өдөр хоёулаа Наргүй өдөр ганцаараа Сартай шөнө хоёулаа Саргүй шөнө ганцаараа	- дэлхий ба бусад гаргуудын тойрон эргэх огторгуйн гэрэл сацрах од гарсан (нартай) - дэлхий ба бусад гаргуудын тойрон эргэх огторгуйн гэрэл сацрах од гараагүй (наргүй) - нарны туяанд гэрэлтэж харагдах тэнгэрийн эрхэс гарсан (сартай) - нарны туяанд гэрэлтэж харагдах тэнгэрийн эрхэс гараагүй (саргүй)	-биетэд халхлагдан гэрэл тусаагүй газар (сүүдэр)
13.	Сүүдэр	Чамд бий, над бий Шар шувуунд бий Нуурт үгүй, нугасанд үгүй Наранд үгүй, саранд үгүй Нарсанд бий, саридагт бий	-хоёрдугаар биеийн төлөөний ганц тоог заасан үг (чамд) -миний биед (над)	-биетэд халхлагдан гэрэл тусаагүй газар (сүүдэр)
14.	Мөнх цаст уул	Өдөн цагаан малгайгаа Өвөл, зунгүй тайлдаггүй	-жилийн дөрвөн улирлан хамгийн хүйтэн улирал, намрын дараа ирдэг 12-2 сар (өвөл) -хавар, намрын хоорондох дулаан улирал буюу 4-6 сар, жилийн дөрвөн улирлын нэг (зун)	-уул, хайрхан цасанд хучигдан, хайлаагүйгээс  онцгой ендөр болон харагдах (мөнх цаст уул)

15.	Цас	Намрын цагаадай Найланхай ирдэг Хаврын цагаадай Хараасаар буцдаг	-зуны дараах улирал буюу 7-9 сар (намар) -1-3 сар , өвлийн дөрөө ирэх улирал, юм бүхэн цэцэглэж ургадаг үе (хавар)	- далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг (цас)
16.	Цас	Өнгө нь цагаан Шингэн нь хар	-цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (цагаан) -цас мэт өнгө (хар)	- далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг (цас)
17.	Хаврын цас	Хүний дүү өөд нь татна Өөрийн дүү уруу нь татна	-бусдын, төрлийн бус (хүнийх) -хүнийх биш, өөрийн гэсэн сэтгэлтэй (өөрийн) -дээш, сайн, сайжруулах (өөд) -дээрээс доошоо, дорой, үхээнц (уруу)	- далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг  өвлийн дараа ирэх улиралд буух (хаврын цас)
18.	Цас	Ирэхдээ дуугүй Хэвтэхдээ дуугүй Гишгүүлэхдээ ёолно Үхэхдээ бархирна	-одох, явахын эсрэг утга (ирэх) -хүн амьтны хажуу хавиргаар буюу ар өврөөрөө хажуулан орших (хэвтэх) -юмыг хөлийн улаар дарах, алхах (гишгүүлэх) -амтны амь тасрах, амьгүй болох (үхэх)	- далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг (цас)
19.	Цас	Шинэхэн дээрээ хөвөн шиг Хуучрахаараа төмөр шиг	-шинэ, баахан шинэ (шинэхэн) -хуучин болох, удаж улирах (хуучин) -ургамлын унгарил (хөвөн) -мөнгөлөг өнгөтэй хүнд төмөрлөг, ган ширмийн гол бүрэлдэхүүн нь болно (төмөр)	- далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг (цас)
20.	Цас, газар	Цагаагчин нь явлаа Харагчин нь үлдлээ	-эм малын цагаан зүсэм (цагаагчин) -эм малын хар зүсэм (харагчин)	- далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг - шороо, хөрс, дэлхий (газар)
21.	Газар, тэнгэр	Үстэй хивс Үсгүй хивс	-хүн, амьтны арьсанд ургах, эвэрлэгээр бүтсэн ширхэглэг зүйлс (үстэй) -дэвсэхэд зориулж нэг талдаа үс татаж хийсэн бүдүүн нэхмэл (үсгүй)	- шороо, хөрс, дэлхий (газар) - зах хязгааргүй үргэлжлэх огторгуй, бидний нүдэнд үзэгдэх агаар мандал (тэнгэр)
22.	Газар, цас	Хар үнээ цагаан үнээгээ Долоо долоосоор үгүй болгох	-цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (хар) -цас мэт өнгө (цагаан)	- шороо, хөрс, дэлхий (газар) - далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг (цас)
23.	Газар, цас	Хар хонь Цагаан арьс нөмрөх	-цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (хар) -цас мэт өнгө (цагаан)	- шороо, хөрс, дэлхий (газар) - далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг (цас)
24.	Гол, эрэг	Нүүх нь нүүнэ Суух нь сууна	-гэр барааг нэг газраас нөгөөрүү зөөн аваачих (нүүх) -бөгсөөрөө юман дээр тулж байх (суух)	- газрын гадаргуугийн өндөрлөг хэсгээс нам дор газар луу урсах харьцангуй өргөн, байгалийн урсгал ус (гол) - далай мөрний хөвөө, уул хадын хажуу зэрэгт өнгийж тогтсон ирмэг (эрэг)
25.	Гол мөрөн	Өмнөө байгааг хамж дайрна Өндөр товгороос халирч тойрно Зунжингаа шогшин жирийнэ Өвөлжингөө шогшин толийно	-зуны турш (зунжингаа) -өвлийн турш (өвөлжингөө) -гүйх хурдлах (жирийх) -толигор болох (толийх)	- газрын гадаргуугийн өндөрлөг хэсгээс нам дор газар луу урсах харьцангуй өргөн, байгалийн урсгал ус (гол мөрөн)
26.	Голын ус, загас	Тогтдоггүй хар Тонгорцог цагаан хүүтэй	-цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (хар) -цас мэт өнгө (цагаан)	- газрын гадаргуугийн өндөрлөг хэсгээс нам дор газар луу урсах харьцангуй өргөн, байгалийн урсгал ус (голын ус) - мөгөөрсөн араг ястай, шувтан хэлбэрийн биетэй усны амьтан (загас)
27.	Ус, гол	Хар торгыг хавж болдоггүй Шар торгыг шаглаж болдоггүй	-цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (хар) -алт мэт өнгө (шар) -хол хол нэвт оёх (хавах) -юмыг хөшиж хатгасан газраар дахин эргүүлж нягт үргэлж утас үзүүлэн оёх (шаглах)	- устөрөгч, хүчилтөрөгчийн нэгдэл бодис юм. Ердийн нөхцөлд өнгө, үнэргүй. Бага зэрэг хөх ногоон туяа бүхий тунгалаг, шингэн төлөвтэй (ус) -газрын гадаргуугийн өндөрлөг хэсгээс нам дор газар луу урсах харьцангуй өргөн, байгалийн урсгал ус (гол)
28.	Мод	Тэсгим өвөл Нүцгэн мөртөө Дэлгэр зун Дээлээ нөмөрнө	-хүйтний хүч баахан чангарах (тэсгим) -юм бүхэн хангалттай, элбэг дэлбэг (дэлгэр) -жилийн дөрвөн улирлан хамгийн хүйтэн улирал, намрын дараа ирдэг 12-2 сар (өвөл) -хавар, намрын хоорондох дулаан улирал буюу 4-6 сар, жилийн дөрвөн улирлын нэг (зун)	- олон наст модлог ургамал (мод)
29.	Модны үндэс, мөчир	Уг нэгтэй Удам олонтой	- хоёроос нэгийг хасаад үлдсэн тоо (нэгтэй) - цөөн гэдэгтэй эсэргүүцэлдсэн утга,тоо үлэмж, их (олонтой)	- тэжээлийг залгуулах хэсэг (модны үндэс) - аливаа ургамлын салаа, сэлтэр; салаа  (мөчир)
30.	Ногоо ургах, гандах	Гарахдаа цэл ногоон Орохдоо шав шар	- юмны буй болох, үүсэх, эхлэх, далд байсан юм ил болох (гарах) - аливаа юм, юмны дотор хүрээнд, харьяанд багтах, холбогдох, нийлэх (орох)	- амьд юм, бие махбодийн амьдран өсөх, томрох (ногоо ургах) - өнгө хувирч өгөр болох (гандах)
31.	Мөөг	Хөдөө газар Хөнгөн цагаан малгайтай хүмүүс Өдөрт ч зогсоо, шөнө ч зогсоо	-нар гарахаас нар шингэх хүртэлх үе (өдөр) -нэг хоногийн үдшээс гэгээрэх хүртэлх цаг (шөнө)	- цэцэг, үргүй, спороор үрждэг, доод төрлийн ургамал (мөөг)
32.	Мөөг	Эрхийн чинээ биетэй Тогоон чинээ малгайтай	- хүний гар хөлийн нэгдүгээр том хуруу (эрхий) - алив зүйлийг халаах, буцалгах том сав (тогоон)	- цэцэг, үргүй, спороор үрждэг, доод төрлийн ургамал (мөөг)
33.	Хулс	Өндөр хүүхэн Өөд уруугүй мөргөнө Шаг шаг дуутай Шар үнэгэн малгайтай Гуалиг сайхан биетэй Гучин хоёр нуруутай	- дээш (өөд) - дээрээс доошоо; уруу (уруу) - үзэмжтэй, аятай (гуалиг) - муухай гэдгийн эсрэг утга, зохистой, нийлэмжтэй, тохиромжтой (сайхан)	-савхан хэлбэр бүхий модны нэг төрөл (хулс)
34.	Хамхуул	Тэндээс ирэх нь тэмээ шиг Тэргэнд шургах нь ямаа шиг	- нуруундаа нэг буюу хоёр бөхтэй, хивдэг том амьтан, бие өндөр болоод хүзүү ганагар (хамхуул) - үс урт, сүүл бага, ац туурайтай, хивэгч, хөхөөр өсөх амьтан, зэрлэг тэжээвэр хоёр зүйл (ямаа)	-ургамал талд ургах бөгөөд хатахдаа үндэснээсээ салан, бөөрөнхий бут болж салхинд хол газар бөмбөрөн хийсэх өвс (хамхуул)
35.	Гацуур	Өлгөр басган Өвөл даардаггүй Зун халууцдаггүй	- жилийн дөрвөн улирлын хамгийн хүйтэн улирал, намрын дараа ирнэ (өвөл) - жилийн дөрвөн улирлын нэг, бэлгийн улирлын дөрөв, тав, зургадугаар сарууд буюу хавар намрын хоорондох дулаан улирал (зун) - хүйтэнд бие хөрөх (даарах) - бие халуу оргиж эвгүй болох (халууцах)	-мөнх ногоон, шилмүүст мод бөгөөд 35 зүйл байна (гацуур)

36.	Жодоо, нарс, хуш, гацуур	Өвөл, зунгүй нэг өнгөтэй Өвгөн залуугүй нэг дуутай	- жилийн дөрвөн улирлын хамгийн хүйтэн улирал, намрын дараа ирнэ (өвөл) - жилийн дөрвөн улирлын нэг, бэлгийн улирлын дөрөв, тав, зургадугаар сарууд буюу хавар намрын хоорондох дулаан улирал (зун) - насжисан, хөгширсөн эр хүн (өвгөн) - хүн амьтан буюу мод ургамлын зэрэг амьд юмны нас хөгшрөөгүй идэр байгаа нь (залуу)	- нарсны язгуурын мөнх ногоон шилмүүст мод, боргоцой нь шулуун бөгөөд гонзгойвтор (жодоо) -бөөрөнхий боргоцойтой, мөнх ногоон урт шилмүүстэй нэгэн зүйл мод (нарс) -өндөр сугдалсан ихэмсэг сайхан бөгөөд мөнх ногоон нэгэн зүйл мод (хуш) - мөнх ногоон, шилмүүст мод бөгөөд 35 зүйл байна (гацуур)
37.	Нарс	Амьд байхдаа аятайхан Үхээд хэвтэхдээ үнэтэйхэн Амьддаа сэрүүн өгдөг Үхэхдээ дулаан өгдөг	- үхээгүй, амь бүхий; амьд амьтан; амьд бодис (амьд) - амьтны амь тасрах, амьгүй болох (үхэх) - баахан жихүүн, хүйтэвтэр (сэрүүн) - бодисын хөдөлгөөний тусгай хэлбэр болох бодисын өчүүхэн хэсгүүдийн хөдөлгөөнөөр бий болох илч (дулаан)	- бөөрөнхий боргоцойтой, мөнх ногоон урт шилмүүстэй нэгэн зүйл мод (нарс)
38.	Нарс, хуш	Арын буур аржгар Өврийн буур буржгар	- хойно, хойд тал (ар) - арын эсрэг утга, юмны өмнөх, энгэр, урд этгээд (өвөр) - буржгар (аржгар) - атиран гархилсан, аржгар (буржгар)	-бөөрөнхий боргоцойтой, мөнх ногоон урт шилмүүстэй нэгэн зүйл мод (нарс) -өндөр сугдалсан ихэмсэг сайхан бөгөөд мөнх ногоон нэгэн зүйл мод (хуш)
39.	Самар	Гаднаа бор яс Дотроо шар тос	- дотно гэдгийн эсрэг утга (гаднаа) - гадна, гадар гэдгийн эсрэг санаа (дотроо)	-өөх, тос, уураг, цардуул зэрэг олон төрлийн хүчил агуулдаг тослог идээ (самар)
40.	Голио донгодох	Хамаг амьтан Зөвөөрөө ярьж байхад Чигчийн чинээ хүү л Буруугаараа ярина	- аливаа юмны зүйтэй, зохистой (зөвөөр) - зөв гэдэгтэй эсэргүүцэлдсэн утгатай үг (буруугаар)	-тал хээрийн бүсэд зонхилон тархан нутаглах нэг зүйл шавьжийн дуу гаргах (голио донгодох)
41.	Царцаа	Хойноос нь харахад Хомтой тэмээ шиг Урдаас нь харахад Ухна ишиг шиг	- умар, хойт зүг (хойно) -өмнө, өвөр, нүүр тал (урд)	-амьтан үнсэн өнгөтэй, жигүүрийн дотоод тал улаан, нисэхдээ цар цар хийж дуугардаг нэг зүйл хорхой (царцаа)
42.	Батгана, түүний өт, авгалдай	Дээгүүр нисдэг хангарьдаас Доогуур мөлхдөг Цагаан арслан гарна	- дээд этгээд, өндөрт; дээгүүр нисэх; дээгүүр өнгийх (дээгүүр) - дээгүүрийн эсрэг утга (доогуур)	-нэг зүйл ялаа (батгана) -ясгүй зөөлөн биетэй уртавтар шавьжуудын ерөнхий нэр (түүний өт) -өт, шавьж аалз, хавч, хоёр нутагтан амьтны үрс, уул амьтдын хөгжлийн анхан шатны үед байгаа учир нас бие гүйцсэн үеэсээ эрс ялгаатай (авгалдай)
43.	Шумуул	Сууж байх нь шувуу шиг Шунаж байх нь чоно шиг	- бөгсөөрөө юман дээр тулж байх (суух) - юмыг эзэмших, авахын тулд хэтэрхий дурших, хүсэх, санаа хэлбэрэх (шунах) - бүлээн цуст, сээрт амьтан, биедээ өд өрөвлөг жигүүртэй, өндгөөр үржинэ, зүйл ялгал маш олон (шувуу) - м ь т а н нохойн төрлийн сүүн тэжээлт махчин амьтан (чоно)	-нэг зүйл бяцхан ялаа, хүн малыг хатгах нь хэцүү (шумуул)
44.	Шумуул	Ядмаг эмгэн Чадмаг шөвөгтэй	- дорой, ядруу (ядмаг) - чадамгай, дадамгай, сурамгай (чадмаг)	-нэг зүйл бяцхан ялаа, хүн малыг хатгах нь хэцүү (шумуул)
45.	Зөгий	Нисэхдээ дууч Суухдаа сорооч	- жигүүртэн буюу жигүүртэй юмны агаарт халин зорчих (нисэх) - бөгсөөрөө юман дээр тулж байх (суух)	- цэцгийн шүүсийг үүртээ цуглуулж боловсруулдаг амьтан (зөгий)
46.	Зараа	Дөрвөн хөлтэй Мянган таягтай	- дөрвийн тооны нэр, гурав дээр нэгийг нэмсэн нь (дөрөв) - тооны нэр, арван зуу (мянга)	- биеийн хэлбэр дугуй, биеийн гадуур зүү мэт эвэрлэг үстэй жижигхэн амьтан (зөгий)

47.	Туулай	Амандаа тэмээ зууж Өвөртөө морь өвөрлөж Ардаа ямаа дагуулж	- умар, хойт зүг (өвөр) -өмнө, өвөр, нүүр тал (ар)	-амьтан мэрэгчийн нам, чих урт, хойт хөл өндөр, сүүл богино болоод ээтгэр, бие жижиг, төрөл олон, дэлхий дээр түгээмэл амьтан (туулай)
48.	Туулай	Бувар бувар бултгануухай Бутны цаагуур нуугдуухай	-бултгар юмны бултга бултга хийх (бултгануухай) -бусдад мэдэгдэхгүй байх, далдлах, дарах; нуун далдлах (нуугдуухай )	- амьтан мэрэгчийн нам, чих урт, хойт хөл өндөр, сүүл богино болоод ээтгэр, бие жижиг, төрөл олон, дэлхий дээр түгээмэл амьтан (туулай)
49.	Туулай	Зун саарал Өвөл цагаан	-жилийн дөрвөн улирлын нэг, бэлгийн улирлын дөрөв, тав, зургадугаар сарууд буюу хавар намрын хоорондох дулаан улирал (зун) -жилийн дөрвөн улирлын хамгийн хүйтэн улирал, намрын дараа ирнэ (өвөл)	- амьтан мэрэгчийн нам, чих урт, хойт хөл өндөр, сүүл богино болоод ээтгэр, бие жижиг, төрөл олон, дэлхий дээр түгээмэл амьтан (туулай)
50.	Бугын эвэр	Өвөлдөө ургана Зундаа унана	-жилийн дөрвөн улирлын хамгийн хүйтэн улирал, намрын дараа ирнэ (өвөл) - жилийн дөрвөн улирлын нэг, бэлгийн улирлын дөрөв, тав, зургадугаар сарууд буюу хавар намрын хоорондох дулаан улирал (зун)	- салаа туурайт,өвсөн тэжээлт нэгэн зүйлийн хэвэгч амьтан, эвэр нь олон салаатай,нас бие гүйцсэн эр бугын эвэр нь 12 болон түүнээс дээш салаалсан байдаг (бугын эвэр)
51.	Чоно	Өглөө үдэшгүй Өлбөлзөхийн хүчинд Өл хоол олж иддэгсэн Хартайнхаа сайнд Хадгалдаг амьсан Харайхынхаа сайнд Олж иддэг хоолсон	- үүр цайхаас эхлэн бага үд хүртэлх үе (өглөө) - нар шингэхийн орчмоос цагаан гэгээ тасрах хүртлэх үе (үдэш)	-нохойн төрлийн сүүн тэжээлт махчин амьтан (чоно)
52.	Алагтуу	Хархан бяруу Цагаан бойлтроготой	- баахан хар, арай хар (хархан) - баахан цагаан, нилээд цагаан (цагаан)	- хэрээний нам, бие их төлөв хар, хүзүү цагаан, сүрэглэн явж хавар түрүүлж ирээд намар буцдаг (алагтуу)
53.	Шаазгай	Өндрөөс өндөр Тэмээнээс өндөр Богинохоноос богинохон Домбоноос богинохон Цагаанаас цагаан Хөвөнгөөс цагаан Хараас хар Хөөнөөс хар	- дээш доошоо их, урт (өндөр) - уртын эсрэг утга, охор, уртгүй (богино) - цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (хар) - юмны цас мэт өнгө, цэгээн (цагаан)	- хэрээтэй адил болоод бие жигүүр дундуур цагаан, сүүл урт, шагшин дуугардаг нэг зүйл шувуу, биеийн урт нь 45-48 сантиметр, жимсгэнэ ба үр тариа, хорхой шавьж иднэ, модонд үүр засна, төрөл зүйл олон (шаазгай)
54.	Ангир	Найгаа найгаа биетэй Навчин шар дээлтэй Манай газар зуслантай Танай газар өвөлжөөтэй	- тэдний гэдгийн эсрэг утга (манай) - хоёрдугаар биеийн төлөөний үг, манай гэдгийн эсрэг утга (танай) - хүмүүсийн зуны цаг буудаллаж намар хүртэл нутаглах газар нутаг (зуслан) - өвлийг өнгөрүүлэх хашаа хороо бүхий нутаг бууц (өвөлжөө)	- асар хүйтэн биш, нэн халуун биш, задгай ус бүхий газар цаг цагаар сэлгэн нүүж нутаглах шувуу; голдуу гал шар өнгөтэй, цагаан толгойтой бий; усанд умбах хөвөхдөө чадамгай (ангир)
55.	Хун, цэн	Наран доогуур намидаг хүүхэн Найрын дуугаа дуулдаг хүүхэн Саран доогуур сэвдэг хүүхэн Сайхан дуугаа дуулдаг хүүхэн	- дэлхий ба бусад гаргуудын тойрон эргэх огторгуйн гэрэл сацрах од (нар) - нарны туяанд гэрэлтэж харагдах, тэнгэрийн эрхэс, дэлхийн дагуул (сар)	- цэнгэг усны эрэг орчим газраар үүрлэн орших үзэсгэлэнт сайхан, том шувуу, биеийн урт нь нэг зуун наян сантиметр орчим, хүнд нь арван гурван килограмм (хун)
56.	Ятуу	Хяр хяраар гүйдэг Хятад монголоор ярьдаг	- Бүгд Найрамдах Дундад Ард Улсын үндсэн хүн амын нэр (Хятад) - Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс, Өвөр монголын өөртөө засах орны хүн амын хэсэг (Монгол)	- гургуултай адил боловч бяцхан, сүүл охор нэгэн зүйл шувуу, заримын хушуу улаан байх нь бий, авлаж ашиглана (цэн)
57.	Шар шувууны нүд	Шөнө нь гэрэлтэй Өдөр нь харанхуй	- нэгэн хоногийн үдшээс гэгээрэх хүртлэх цаг (шөнө) - нар гарах цагаас нар шингэх хүртэлх үе (өдөр) - гилбэгнэм гялалзах гэрэл бүхий юм (гэрэлтэй) - гэрэлгүй, гэгээн биш; харанхуй шөнө (харанхуй)	- жигүүр богино, өд няг болоод хөндлан харавтар судалтай, өдөн чихтэй, хушуу богино, шөнө янаг нэгэн зүйл махчин шувууны харааны эрхтэн (ятуу)
58.	Шар шувуу	Шөнө нь жаргал Өдөр нь зовлон	- нэгэн хоногийн үдшээс гэгээрэх хүртлэх цаг (шөнө) - нар гарах цагаас нар шингэх хүртэлх үе (өдөр) - зовлонгүй, амар амгалан байгаа (жаргал) - ямар нэгэн шалтгаанаар тохиолдсон бие, сэтгэлийн зүдүүр шаналгаа (зовлон)	- жигүүр богино, өд няг болоод хөндлан харавтар судалтай, өдөн чихтэй, хушуу богино, шөнө янаг нэгэн зүйл махчин шувуу (шар шувуу)
59.	Шар шувуу	Шөнө болохоор сэрдэг Өдөр болохоор ундтаг	- нэгэн хоногийн үдшээс гэгээрэх хүртлэх цаг (шөнө) - нар гарах цагаас нар шингэх хүртэлх үе (өдөр) - мэдрэх, сэрэгдэх: сэрэхүй мэдрэл (сэрэх) -нойрт эзлэгдэн байх (унтах)	- жигүүр богино, өд няг болоод хөндлан харавтар судалтай, өдөн чихтэй, хушуу богино, шөнө янаг нэгэн зүйл махчин шувуу (шар шувуу)
60.	Хүний ухаан	Цээж нь ил Цэцэг нь далд	-далд биш. дотор биш,хүнд харагдахуйц (ил) -илийн эсрэг (далд)	-оюун бодлого, мэдрэл (хүний ухаан)
61.	Захидал	Хоёрын сэтгэлийг илэрхийлж чадна Хол ойрыг холбож чадна	-ойрын эсрэг утга (хол) -хол гэдэгтэй эсэргүүцэлдсэн утга, алс  биш, зайтай биш, дөт, хол биш, холгүй (ойр)	-албан газар буюу хүмүүсийн хоорондын харилцааны захиа (захидал)
62.	Ном, бичиг	Мэддэгт мэргэн цоохор Мэддэггүйд эрээн цоохор	-ямар нэг зүйлийн мэдэцтэй болох (мэддэг) -мэдэл, мэдэцгүй (мэддэггүй) -мэдлэг, туршлагаар үндэслэн их ухаан билэгтэй, сэцэн сэргэлэн (мэргэн) -юмны өнгө зүс жижиг алаг цоохры нь (эрээн)	-нэг ирмэгийнхээ дагууд бэхлэгдсэн, голдуу хавтаслагдсан, дээр нь бичиг бичигдсэн цаас, илгэн цаас болон бусад эдийн цуглуулга (ном) -албан газраас буюу хүний бичсэн зүйл (бичиг)
63.	Ном, бичиг	Тал нь цагаан Тариа нь хар	- цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (цагаан) - юмны цас мэт өнгө, цэгээн (хар)	-нэг ирмэгийнхээ дагууд бэхлэгдсэн, голдуу хавтаслагдсан, дээр нь бичиг бичигдсэн цаас, илгэн цаас болон бусад эдийн цуглуулга (ном) -албан газраас буюу хүний бичсэн зүйл (бичиг)
64.	Ном	Харахад бага Ханилахад их	- хэмжээгээр их биш, жижиг, том биш (бага) - бага гэдэгтэй эсрэгцэлдсэн утга, хэмжээгээр үлэмж (их)	-нэг ирмэгийнхээ дагууд бэхлэгдсэн, голдуу хавтаслагдсан, дээр нь бичиг бичигдсэн цаас, илгэн цаас болон бусад эдийн цуглуулга (ном)
65.	Бичиг, ном	Хот нь цагаан Хонь нь хар	- цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (цагаан) - юмны цас мэт өнгө, цэгээн (хар)	- албан газраас буюу хүний бичсэн зүйл (бичиг) -нэг ирмэгийнхээ дагууд бэхлэгдсэн, голдуу хавтаслагдсан, дээр нь бичиг бичигдсэн цаас, илгэн цаас болон бусад эдийн цуглуулга (ном)
66.	Бичиг, ном	Хэлэх нь хурдан Мартах нь удаан	- хурдан түргэн, хурдан шаламгай, хурдан гавшгай (хурдан) - алгуур, хөдлөх нь хурдан биш (удаан)	- албан газраас буюу хүний бичсэн зүйл (бичиг) -нэг ирмэгийнхээ дагууд бэхлэгдсэн, голдуу хавтаслагдсан, дээр нь бичиг бичигдсэн цаас, илгэн цаас болон бусад эдийн цуглуулга (ном)
67.	Ном, бичиг	Цагаан талд хар үр тарина Хар үрээс хамаг ухаан гарна	- цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (цагаан) - юмны цас мэт өнгө, цэгээн (хар)	-нэг ирмэгийнхээ дагууд бэхлэгдсэн, голдуу хавтаслагдсан, дээр нь бичиг бичигдсэн цаас, илгэн цаас болон бусад эдийн цуглуулга (ном) -албан газраас буюу хүний бичсэн зүйл (бичиг)

68.	Ном унших	Ар талыг арлаад Өвөр талыг өвөрлөөд Өөд уруугүй шогших	- хойно, хойд тал (ар) - арын эсрэг утга, юмны өмнөх, энгэр, урд этгээд (өвөр) - дээш (өөд) - дээрээс доошоо (уруу)	-ном бичгийг танин чанга дуугаар буюу чимээгүй дотроо дуудах (ном унших)
69.	Бийрээр бичих	Донир хөх шувуу Доод худгаас ус уугаад Цав цагаан ууланд гарч Тас хар мөрөө үзэх	- цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (цагаан) - юмны цас мэт өнгө, цэгээн (хар)	-үс хялгасыг багцлах ишинд суулгаж бичиг бичих (бийрээр бичих)
70.	Бичгийн машин	Тэжиг тэжиг явдалтай Тэнд энд гишгээтэй Гучин таван хиатай Гуалиг арван эзэнтэй	- энд биш гэж нөгөө хол зайтай байгаа юмыг заан хэлэлцэхэд хэрэглэх үг (тэнд) - тэнд биш, энэ газарт байгаа юмыг зааж хэлэцлэхэд хэрэглэх үг (энд)	- нэг янзын хүчийг нөгөөд хувилган ямар нэгэн хэрэгтэй ажлыг бүтээх механизм (бичгийн машин)
71.	Бийр	Арыг арлав Өврийг өвөрлөв Ам усанд буув	- хойно, хойд тал (ар) - арын эсрэг утга, юмны өмнөх, энгэр, урд этгээд (өвөр)	- үс хялгасыг багцлах ишинд суулгаж бичиг бичих, зураг зурахад зориулсан хэрэглэл (бийр)
72.	Шүд	Ардайн модны Арав нь дээшээ Арав нь доошоо	- дээшлэх, ахих, өөдлөх (дээшээ) - дээшийн эсрэг үг, доод тал руу (доошоо)	- амьтны амны дотоод дахь, хазуур олон яс (шүд)
73.	Нүд	Атгахад атга дүүрэхгүй Тавихад тал дүүрнэ	- нэгэн гарын алга хурууг хумьсны доторхи зай дүүрэн хэмжээ (атга) - уул даваагүй уудам цэлгэр газар (тал)	- харааны эрхтэн ба хараа (нүд)
74.	Нүд	Хүйтэнд хөрөхгүй бүлтгэр Халуунд халахгүй бүлтгэр	- халуун гэдэгтэй эсэргүүцэлдсэн утга, юмны сэрүүн жихүүний нь (хүйтэн) - бодисын хөдөлгөөний тусгай нэгэн хэлбэр бөгөөд бодисын өчүүхэн хувь молекул, атомын хөдлөхөд бий болох илч (халуун)	- харааны эрхтэн ба хараа (гүд)
75.	Нүд, сормуус, унтах	Наад голын нарс Цаад голын царс Нар шингэхийн үед Намаагаараа нийлнэ	- янад, энэтээ (наад) - наад гэдгийн эсрэг утга, чанад (цаад)	- харааны эрхтэн ба хараа (нүд) - нүдний зовхины ирмэг дээгүүр ургах урт үс (сормуус) - нойрт эзлэгдэн байх (унтах)