Sunday, May 25, 2014

ТӨСӨӨТ НЭГЖИЙН ТҮҮВЭР


Оньсогын хариу
Оньсогод төсөөт зэргэдээр илэрсэн хоршоо үг
Зэргэдийн үгийн сангийн утга
Хариултын үгийн сангийн утга
1.       
Тэнгэр, газар
Иргийн гүзээ үсгүй
Сэрхийн гүзээ үсгүй
-нас гүйцсэн эр хонь (ирэг)
-нас гүйцсэн эр ямаа (сэрх)
-газрын дээд хязгаарт байх агаар мандал (тэнгэр)
-шороо, хөрс, дэлхий (газар)
2.       
Үүлтэй тэнгэр
Их хөх ишгэнд
Ирвэс барсын арьс тохоотой
-барстай адилхан бөгөөд бие бага, дүгрэг биетэй, хөхөн тэжээлт араатан (ирвэс)
-муурын адил бэдэртсэн эрээн арьстай, сүүн тэжээлт том араатан (барс)
-хуран цугласан усны ууртай агаар мандал (үүлтэй тэнгэр)
3.       
Нар, сар
Алтан толь нь халуун
Мөнгөн толь нь хүйтэн
-шар өнгөтэй төмөрлөг эрдэнийн зүйл (алт)
-цагаавтар өнгөтэй, өнгөлөг үгэт төмөрлөг (мөнгө)
- гарны туяанд гэрэлтэж харагдах тэнгэрийн эрхэс (сар)
-дэлхий ба бусад гаргуудын тойрон эргэх огторгуйн гэрэл сацрах од (нар)
4.       
Нар, сар
Гуулин шарыг харж болохгүй
Гуриа цагааныг барьж болохгүй
-зэс хольж хийсэн хиймэл төмөрлөг, өнгө шар, цагаан хоёр зүйл бий (гууль)
-амьтны идэш хоолгүй болон өлбөрөхөд хүрэх гэсэн утгатай ч энэ тохиолдолд дорой байдлыг илэрхийлсэн (гуриа)
- дэлхий ба бусад гаргуудын тойрон эргэх огторгуйн гэрэл сацрах од (нар)
- нарны туяанд гэрэлтэж харагдах тэнгэрийн эрхэс (сар)

5.       
Сарны тусгал
Мөсөн дээр
Мөнгөн хундага
-хөлдсөн ус (мөс)
-цагаавтар өнгөтэй үнэт төмөрлөг (мөнгө)
тусгах үйлийн нэр, сарны туяа
(сарны тусгал)
6.       
Од, тэнгэр
Хэлхэшгүй шүр
Эвхэшгүй торго
-нүх бүхий юманд дээс утас сүвлэн холбох, торгох аргагүй (хэлхэшгүй)
-юмыг цомхон, авсаар болгон хумхих, нугалах аргагүй (эвхэшгүй)
- огторгуйд цэг мэт гэрэлтэн үзэгдэх тэнгэрийн эрхэс (од)
-зах хязгааргүй үргэлжлэх огторгуй, бидний нүдэнд үзэгдэх агаар мандал (тэнгэр)


7.       
Од, цас
Эцгийн мөнгийг тоолж барж ядав
Эхийн эсгийг эвхэж барж ядав
-биеийг үүсгэсэн эрэгтэй хүн, аав (эцэг)
-өөрийн биеийг төрүүлсэн ээж хүн (эх)
- огторгуйд цэг мэт гэрэлтэн үзэгдэх тэнгэрийн эрхэс (од)
- далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг (цас)
8.       
Жил, сар
Алтан мөнгөн цуурга
Арван хоёр түлхүүртэй
-шар өнгөтэй төмөрлөг эрдэнийн зүйл (алт)
-цагаавтар өнгөтэй, өнгөлөг үгэт төмөрлөг (мөнгө)
- хавар, зун, намар, өвөл буюу жилийн дөрвөн цагийн ерөнхий нэр (жил)
- гучин өдрийн хугацаа (сар)
9.       
Шөнө, өдөр
Хамба лам
Хар торгон дээлтэй
Шамба лам
Шар торгон дээлтэй
- шашны ёсны сүм хийдийн хэргийг тэргүүлэн удирдах хүний тушаалын нэр (хамба лам)

- нэгэн хоногийн үдшээс үүр гэгээрэх хүртэлх цаг хугацаа (шөнө)
- нар мандахаас, нар жаргах хүртэлх цаг хугацаа (өдөр)
10.   
Шөнө, сар, нар
Хар авдар
Мөнгөн цоожтой
Алтан түлхүүртэй
-шар өнгөтэй төмөрлөг эрдэнийн зүйл (алт)
-цагаавтар өнгөтэй, өнгөлөг үгэт төмөрлөг (мөнгө)
-орон байшин, сав суулганы үүд, хаалга, ам амсрыг бэхлэн торгож оньслох хэрэгсэл (цоож)
-цоож, оньс зэргийн вмыг нээх зүйл (түлхүүр)
- нэгэн хоногийн үдшээс үүр гэгээрэх хүртэлх цаг хугацаа (шөнө)
- гучин өдрийн хугацаа (сар)
- дэлхий ба бусад гаргуудын тойрон эргэх огторгуйн гэрэл сацрах од (нар)
11.   
Сүүдэр
Будавч хар
Булавч хар
-будаг түрхэх (будавч)
-далдлах, үүрмэг зүйлийг юман дээрээс асган битүүлж дарах (булавч)
-биетэд халхлагдан гэрэл тусаагүй газар (сүүдэр)
12.   
Үүл, бороо
Лууны нулимсыг
Тогтоож болохгүй
Лусын шээсийг
Хэмжиж болохгүй
-нүдний дэргэд орших булчирхайгаас гарах тунгалаг шингэн зүйл (нулимс)
-бөөрөөр дамжин боловсорч гарах, бие махбодод хортой шингэн зүйл (шээс)
-амьтны нүдэнд бүрхэн тогтсон цэгээн зүйл (үүл)
-агаар мандал дахь усны уур конденсацлагдан, газрын гадаргуу руу буух үзэгдэл (бороо)
13.   
Тэнгэр дуугарч, аянга буух
Баруун дээр
Барс дуугарч
Баян хошуунд
Нохой хуцан
Төвдийн газар
Түймэр гарах
-амьтан муурын адил бидэртсэн эрээн арьстай, сүүн тэжээлт том араатан (барс)
-хөхөөр тэжээгч араатны тусгай аймагт багтах тэжээвэр амьтан (нохой)
-цахилгаан тэсрэлтийн дуу гарах (тэнгэр дуугарах)
- цахилгаан ниргэх, огторгуйн цахилгаанд дайрагдах (аянга буух)
14.   
Тэнгэр дуугарч, бороо орох
Бурхан хааны
Буурал азрага янцгаахад
Дархан хааны
Далан байдас шээс алдана
-шашны ёсны итгэл болсон элдэв дүрс хөргийн зүйл (бурхан)
-гурван наснаас дээш, агтлаагүй эр адуу (азрага)
-урьдын цагт алба татвар зэргийг үзэхгүй эрх олсон хүн, цол хэргэм (дархан)
-сувай гүү, шүдлэн хязаалан насны гүү, дөрвөн настай (байдас)
- цахилгаан тэсрэлтийн дуу гарах (тэнгэр дуугарах)
-агаар мандал дахь усны уур конденсацлагдан, газрын гадаргуу руу буух үзэгдэл (бороо орох)
15.   
Шүүдэр, хяруу унах
Үүлгүй байтал бороо орох
Өвөл биш байтал цас орох
-агаарын тунадасын нэг зүйл, усан дуслууд (бороо)
-жихүүн цагт агаарт усан талстууд бий болж ширхгүүдээр буух агаарын тунадас (цас)
-агаараас бууж ирдэг маш жижиг усан дуслууд буух (шүүдэр)
-газарт бууж тогтсон шүүдрийн хүйтэнд царцсан цан (хяруу унах)
16.   
Цас
Харахад хөвөн шиг
Барихад ус шиг
-ургамлын унгарил (хөвөн)
-гол, нуур, тэнгис зэрэг усан гадаргуу (ус)
- далайн ус ууршиж үүл болж тэнгэрт хуримтлагддан, цаг агаар хүйтэрч эхэлмэгч ус хуримтлагдсан үүл хөлдөж үүсэх жижиг мөсөн ширхэг (цас)
17.   
Мөс
Улаан галд ноцдоггүй
Усан голд живдэггүй
-асаж, шатдаггүй (ноцдоггүй)
-уснаас доош далд ордоггүй (живдэггүй)

-ус овойж нуруутан хөлдөх (мөс)


18.   
Модны гол
Нарийн болоод
Нарны бараа үздэггүй
Урт болоод
Усны бараа үздэггүй
-бүдүүнтэй эсрэг утга (нарийн)
-ахар, богино гэсний эсрэг утга (урт)
- олон наст модлог ургамал, үндэс, их бие, иш мөчир болон навч гэсэн 4 гол зүйлээс бүрдэнэ, тэжээлийг залгуулах хэсэг (модны гол)
19.   
Хамхуул
Хажууд хажууд жуухайлгана
Хавар намар жуухайлгана
Нэмэн нэмэн жуухайлгана
Нэвсгэр ухаа дээгүүр жуухайлгана
Улам улам жуухайлгана
Учир мэдэхгүй жуухайлгана
- нэгэн этгээд, нэгэн тал жигүүр; биеийн нэгэн хажуу; хажуу тийшээ болох (хажуу)
- юмны дээрээс басхүү тавьж их буюу олон болгох (нэмэх)
-илүү бат болгох (улам)
- сарны зурхайн ёсны нэг, хоёр, гуравдугаар гурван сар; нарны зурхайн хоёрдугаар сарын дундчаас тавдугаар сарын дунд хүртлэх үе, өвлийн дараа ирэх улирал (хавар)
- зуны дараах улирал 7, 8, 9-р гурван сар (намар)
- гүйх, хурдлах (жуухайлгах)
-ургамал талд ургах бөгөөд хатахдаа үндэснээсээ салан, бөөрөнхий бут болж салхинд хол газар бөмбөрөн хийсэх өвс (хамхуул)
20.   
Зэрлэг сонгино
Улаан тахиа
Ногоон сүүлтэй
- цусны өнгө мэт өнгө (улаан)
- гандаагүй ногоо, навчин буюу оюугийн мэт өнгөтэй (ногоон)
-хээр хөдөө ургадаг аагархаг ургамал (зэрлэг сонгино)
21.   
Мангир
Хөх ишиг
Цагаан хөлтэй
- номин чулууны адил өнгө, үндсэн өнгүүдийн нэг (хөх)
- юмны цас мэт өнгө, цэгээн (цагаан)
-ургамал хээр ургадаг, сонгинын төрлийн нэгэн зүйл ургамал, амт ааг сармистай төстэй, иш нь анх ургахдаа хавтгайлаг байгаад хожим цоорлоно (мангир)
22.   
Мойл
Харахад хархан
Хазахад ногоохон
-нүдээр үзэх (харах)
-шүдээр зуух (үзэх)
-монсны жимсгэнэ (мойл)
23.   
Голио
Эрхийн чинээ биетэй
Эр хонгор дуутай
-эм гэдгийн эсрэг утга (эр)
-цагаан, сайхан санаатай, муу бодол үл агуулах, харгүй (хонгор)
-царцааны төрлийн шавьж; ургамлын навч идэж хооллоно, хөдөө аж ахуйн ургамалд хортой (голио)
24.   
Төөлүүр
Сүүлэн дээрээ цагаахан
Сүүжин дээрээ ногоохон
-аливаа юмны хойт, шалт, бөгс, төгсгөл, шувтрага (сүүл)
-хүн амьтны гуяны дунд чөмөгни дээд этгээдэд ууцтай холболдон байдаг нүхтэй яс (сүүж)
- төөч хорхой (төөлүүр)
25.   
Хувалз
Гүйв
Гүзээгүй цулцай
Явав
Ясгүй цулцай
-хэвэгч амьтны идсэн юмыг агуулдаг савгүй (гүзээгүй)
-хүн амьтны махны дотоод дахь хатуу зүйл байхгүй (ясгүй)
- үр олсон эм хачиг (хувалз)
26.   
Могой
Яваад яваад мөргүй
Өсөөд өсөөд ясгүй
-юмны ором, замгүй (мөргүй)
-хүн амьтны махны дотоод дахь хатуу зүйл байхгүй (ясгүй)
- бие нарийн урт, хөлгүй, хайрстай, ихэнх могойн шүдэнд хор бий, урт хорхой ч гэнэ (могой)
27.   
Мэлхий ваагачих
Ууваа ууваа гэсээр байж
Үүр цайлгана
-шингэн юмыг балгаж залгих (уух)
- ихэвчлэн гурвалжиндуу хэлбэрийн толгойтой, богино биетэй, хойд 2 хөл нь урт, сүүлгүй хоёр нутагтан амьтаны -дуу гаргах (мэлхий ваагачих)
28.   
Загас
Газар дээгүүр гишгээгүй
Гахай нохой үзээгүй
Цагаан мөнгөн хуягтай
Цариун дөрвөн сэлүүртэй
Явахын ихээр явна
Хаахын хол хүрнэ
-том биетэй, богинохон хөлтэй, ац туурайт, сүүн тэжээлтэн амьтан; зэрлэг тэжээвэр хоёр зүйл байдаг (гахай)
-хөхөөр тэжээгч араатны тусгай аймагт багтах тэжээвэр амьтан (нохой)
- мөгөөрсөн араг ястай, шувтан хэлбэрийн биетэй (загас)
29.   
Загас
Гулс гулс явдалтай
Гучин гурван нуруутай
-алив амьтан юмсын хөдөлгөөн, хөдлөл (явдалтай)
-хүн ба зарим адгуус амьтанд ар голын дагуу байх бөгөөд дотор нь нугас орших хэсэг яс, залгасан мөгөөрсөөр бүтсэн зүйл (нуруутай)
- загалмайгаар амьсгалдаг, хүйтэн цустай, хайрсан арьстай, усанд оршдог, сээр нуруутай амьтны ерөнхий нэр (загас)


30.   
Туулай
Туул туул тонгой баатар
Туулын эхэн онгой баатар
Хоёр чих нь дэлдэн баатар
-хүний нуруу бөхийж бөгс хойш болох (тонгой)
-нээгдэх, онгорхой болох (онгой)

- амьтан мэрэгчийн нам, чих урт, хойт хөл өндөр, сүүл богино болоод ээтгэр, бие жижиг, төрөл олон, дэлхий дээр түгээмэл амьтан (туулай)
31.   
Хэрэм
Монгол газрын молтогчин
Модон дээгүүр дүүлэгчин
-нэг төрлийн туулай (молтогчин)
-нэгээс нөгөөд харайх, дэгдэх амьтан (дүүлэгчин)
- амьтан ойн мэрэгчдийн төрөл, жижиг амьтан, сүүл урт бөгөөд сахлаг үстэй, чих урт, өнгө улаан бор, хар болж хувирна, шилмүүст ой модонд оршино, самар ба шогшгойг иднэ, арьс үнэтэй (хэрэм)
32.   
Буга, зүр
Найгал найгал явдалтай
Найман салаа гөхөлтэй
Зүүдэн зүүдэн явдалтай
Зүүн хойноо хөхөлтэй
-хүн ба малын толгойд хэсэглэн үлдээсэн үс (гөхөл)
-хүүхэд багачуудын нялхын үсийг авахдаа үлдээсэн хэсэг үс (хөхөл)
- салаа туурайт,өвсөн тэжээлт нэгэн зүйлийн хэвэгч амьтан, эвэр нь олон салаатай,нас бие гүйцсэн эр бугын эвэр нь 12 болон түүнээс дээш салаалсан байдаг (буга)
-эм бор гөрөөс (зүр)
33.   
Үнэг
Лав лав явдалтай
Лам шар дээлтэй
Суг суг явдалтай
Сухай шар дээлтэй
-шашин санваар сахисан хүн (лам)
-говь, заримдаг цөл газрын элс марзлаг хөрстэй газар бут бутаар ургадаг хатуу мод (сухай)
-мах идэштэн багийн хөхтөн амьтан (үнэг)
34.   
Үнэг
Нам нам гүйдэлтэй
Навчин шар дээлтэй
-гүйх үйлийн нэр (гүйдэлтэй)
-гадуур өмсөх энгэр зах бүхий урт хувцас (дээлтэй)
-мах идэштэн багийн хөхтөн амьтан (үнэг)
35.   
Үнэг, чоно
Сайхан хүүхэн сам шүүргүй
Сайн эр саадаг нумгүй
-үс самнах хэрэгсэл (сам)
-үс ноос зэргийг самнах сэмлэх шүд бүхий хэрэгсэл (шүүр)
-нумны сумыг дүрж зүүх ширэн сав (саадаг)
-хөвчийг татаж сум харвах зэвсэг (нум)
-мах идэштэн багийн хөхтөн амьтан (үнэг)
-нохойн төрлийн сүүн тэжээлт махчин амьтан (чоно)

36.   
Үнэг
Хамар дээгүүр хайванхан
Хамар ам нь жийвэнхэн
Гүвээн дээгүүр гүйвэнхэн
Хүзүү сээр нь жайванхан
-гүдгэр, хөтөл (хамар)
-уртлаг гүвтэр газар, зарим нутагт намхан нурууг гэж хэлдэг (гүвээ)
-мах идэштэн багийн хөхтөн амьтан (үнэг)
37.   
Чоно улилдах
Тав таваар дуу
Таван мэлхийн дуу
Нутаг нутгаар дуу
Нугасан хоолойгоор дуу
-хойт хоёр хөл нь дэвхрэн хөдлөхөд зохицсон урт бөгөөд сүүлгүй, газар усны хоёр нутагт амьтан (мэлхий)
-өргөн хушуутай, богино хүзүүтэй, богино бөгөөд сарвагар сарвуу бүхий хөлтэй, усанд хөвдөг шувуу (нугас)
-нохойн төрлийн сүүн тэжээлт махчин амьтан зэрэг зарим амьтны урт уданаар гэншиж гингэнэн дуугарах (чоно улилдах)
38.   
Өндөг
Торхон дотор
Тос ус хоёр
-амьтан, ургамал, чулуулагт байх усанд үл уусах нүнжигт бодис (тос)
-устөрөгч хүчилтөрөгч хоёрын химийн цэвэр нийлэл болох өнгөгүй, тунгалаг, шингэн зүйл (ус)
-шувууны мөн тийм эсээс бүрэлдсэн гадуураа хальстай зууван хэлбэртэй бөөрөнхий зүйл (өндөг)
39.   
Өндөг
Торхон дотор
Хагас нь ус
Хагас нь тос
- амьтан, ургамал, чулуулагт байх усанд үл уусах нүнжигт бодис (ус)
-устөрөгч хүчилтөрөгч хоёрын химийн цэвэр нийлэл болох өнгөгүй, тунгалаг, шингэн зүйл (тос)
- шувууны мөн тийм эсээс бүрэлдсэн гадуураа хальстай зууван хэлбэртэй бөөрөнхий зүйл (өндөг)
40.   
Турлиах
Хаа хаа дуутай
Хар сайран гуталтай
- сонсох эрхтэнд сэрэгдэх авиан чимээ (дуутай)
- хөлд оймсны гадуур өмсөх түрийтэй хувцас (гуталтай)
- хэрээний төрлийн хар саарал буюу хар өнгөтэй, юм бүхэн идэх шувуу (турлиах)
41.   
Хэрээ
Паг паг дуутай
Пагдан хар дээлтэй
- хар, харанхуйн үлэмжийг үзүүлэх үг (пагдан)
- цагааны эсрэг, хөө, нүүрсний өнгө (хар)
- нэг зүйл махчин шувуу урт нь 64—66 сантиметр, хүйтэн сэрүүн газар түгээмэл байдаг, ямагт хошоочноор явна, хавар эрт модны оройд өндөглөнө (хэрээ)
42.   
Шар шувуу
Хүд хүд дуутай
Хүрэн торгон дээлтэй
Шид мэргэн цолтой
Шижир алтан нүдтэй
- хамгийн эрхэм цэвэр сайн зүйл (шижир)
- хувилахуйн ухааны нэгэн язгуур махбод; шар өнгөтэй төмөрлөг эрдэнийн зүйл (алтан)
- жигүүр богино, өд няг болоод хөндлан харавтар судалтай, өдөн чихтэй, хушуу богино, шөнө янаг нэгэн зүйл махчин шувуу (шар шувуу)
43.   
Дүүжин өлгийтэй хүүхэд
Бөвөр бөвөр дуутай
Бөгтөр модон хоногтой
- сонсох эрхтэнд сэрэгдэх авиан чимээ (дуутай)
- өдөр шөнийн хорин дөрвөн цаг, нэг өдөр нэг шөнө нийлж хорин дөрвөн цаг болох хугацаа (хоног)
- нялх хүүхдийг өлгийдөх, боодоллох дүүжин хэрэгсэл (дүүжин өлгийтэй хүүхэд)
44.   
Хүүхэд
Авдрын өмнө
Алаг цэцэг
Орны өмнө
Бадам цэцэг
- хайрцагнаас том, дөрвөлжин хэлбэртэй, дээрээ буюу урдаа нээлхий хавхагтай, эд юм агуулах, гэрийн хогшил сав (авдар)
- хэвтэж унтахад зориулсан хогшил (ор)
- бага насны хөвгүүд; охид; нялх хүүхэд; хөхүүл хүүхэд; эрэгтэй хүүхэд; эмэгтэй хүүхэд (хүүхэд)
45.   
Хүний ухаан
Улаан уутыг
Уудлаад уудлаад барахгүй
- шингэн зүйлийг нэг савнаас нөгөө сав руу утган авч хийх (уудлах)
-оюун бодлого, мэдрэл (хүний ухаан)
46.   
Ном, бичиг
Хур хурын таавар
Худалч хүний хэлж чаддаггүй таавар
Жир жирийн таавар
Жирийн хүний таадаггүй таавар
- худал хэлдэг хүн (худалч)
-энгийн, эгэл даруу (жирийн)
-нэг ирмэгийнхээ дагууд бэхлэгдсэн, голдуу хавтаслагдсан, дээр нь бичиг бичигдсэн цаас, илгэн цаас болон бусад эдийн цуглуулга (ном)
-албан газраас буюу хүний бичсэн зүйл (бичиг)
47.   
Бичгийн машин
Арван нөхдөөр туслуулж
Албаны хэргийг бүтээдэг
Час час дуутай
Чамаас илүү хар
- улсын буюу албан газрын ажил, үйл (албан)
- албан амины ажил, үйл явдлын чиглэлт (хэрэг)
- нэг янзын хүчийг нөгөөд хувилган ямар нэгэн хэрэгтэй ажлыг бүтээх механизм (бичгийн машин)
48.   
Бийр, янтай, цаас
Хандгай бугын ус
Хан өндрийн мод
Дэвлэнгийн ус
Бэвлэнгийн цас
- устөрөгч хүчилтөрөгч хоёрын химийн цэвэр нийлэл болох өнгөгүй, тунгалаг, шингэн зүйл (ус)
- хатуу иштэй олон наст ургамал, ишнээс салаа мөчир гарч модны саглагар орой болно (мод)
- жихүүн цагт агаарт усан талстууд бий болж цав цайм унгарил ширхгүүдээр буух агаарын тундас, мөнхүү тундас, бууж газрын гадрагыг бүрхсэний нь (цас)
- үс хялгасыг багцлах ишинд суулгаж бичиг бичих, зураг зурахад зориулсан хэрэглэл (бийр)
- бэх будаг зуурах сав (янтай)
- бичиг бичих, хэвлэх, зурах болон хулдах зэрэг зүйлд хэрэглэх зорилгоор тусгайлан хийсэн эдлэл (цаас)
49.   
Янтай, бийр
Чин чин чулуухай
Чингис хааны билүүхэй
Аг дээлийн товч
Алтан бүсийн горхи
- шилбийн нүх, тусгай гаргасан нүхэнд оруулж торгох зүйл (товч)
- гадуур хувцасны бэлхүүс, бүсэлхийгээр ороож, бэхлэх уях урт нэхмэлийн зүйл буюу сур (бүс)
- бэх будаг зуурах сав (янтай)
- үс хялгасыг багцлах ишинд суулгаж бичиг бичих, зураг зурахад зориулсан хэрэглэл (бийр)
50.   
Нус нийх
Бөн бөн гүйгээд ирнэ
Бөөрий нь тасдаад хаячихна
- амьтны түргэвчлэн харайн явах (гүйх)
- тасархай болгох; дундуур нь салгах (тасдах)
- нусаа огоорон гаргах (нус нийх)
51.   
Нус нийх
Бөн бөн гүйгээд ирэхээр
Бөөрөн дээр нь цохиод унагаа
- амьтны түргэвчлэн харайн явах (гүйх)
-жанчих, дэлдэх (цохих)
- нусаа огоорон гаргах (нус нийх)
52.   
Гарт өргөс орох
Үү, чонжоохой
Ёо, чонжоохой!
-уулга алдсан аялга үг (үү)
-өвдөхөд тэсэхгүй зовуурилан дуугарах аялга (ёо)
- гар хөл буюу биед … мод, ургамлын өчүүхэн хэсэг орох (гарт өргөс орох)
53.   
Данхтай цай зайлах
Шар даага
Шарван шарван булгина
-тэрэг чарга мэтийн юмны халтиргаа гулгариатай газар халтирах гулгарих (шарвах)
- зарим ургамлын хатаасан буюу боловсруулсныг усанд буцалгаж идээшүүлэн уух ундааг саванд сэгсэрхийлэн сажин хөдөлгөх (данхтай цай зайлах)
54.   
Бууз жигнэх, таваглах
Хусан дуган дотор
Хув лам нар
Хурлаа хурж байтал
Хуй- хуй орж ирээд
Тал тал тийш тараачихна
-ямагт эргэн мушгирч хоролзон нөөлгөлөх салхи (хуй хуй)
-этгээд, зүг (тал тал)
-буузыг халуун уур буюу гал мэт халааж болгох (бууз жигнэх)
-тавагт агуулах (таваглах)
55.   
Хоол буцлах
Буурал морь бусган бусган хатирна
Булт олон өнгийн өнгийн харна
-нийтээр, цугаар, цөм, бүгд (булт)
-нийт ард олон (олон)
-шингэн юманд юм чанах, болгох (хоол буцлах)
56.   
Чөмөг таших
Хув цагаан ямааг
Зодож зодож ишиглүүлнэ
-хүн амьтны чихгүйг буюу асар бага чихтэйгий нь (хув)
-юмны цас мэт өнгө, цэгээн (цагаан)
-чөмөгний ясыг хагалж доторхи чөмгийг авах (чөмөг таших)
57.   
Буудай буцалгах
Бошигтын азарга
Бусган бусган буцална
Бошигтынхон бултаараа
Өндөлзөн өндөлзөн харав
-давхийн хажуу тийш бултах (бусгах)
-байн байн өндөс өндөс хийх (өндөлзөх)
-цагаан гурил хийдэг тариа; буудайн гурил; улаан буудайг болгох (буудай буцалгах)
58.   
Тариа хуурах
Мянган хонь мядар мядар
Миний хар хуц бандар бандар
-гэрийн тэжээвэр, сүүн тэжээлт хэвдэг адгуус, Монголын таван ху­шуу малын нэг, төрөлх номхон, сүү ба мах нь сайн, үс буржгар зөөлөн, ноос нь арвин, эегий болоод нэхмэл хийхэд маш зохимжтой; хонь мал (хонь)
-агтлаагүй эр хонь (хуц)
-тарьж ургуулах амуу будаа, идээний зүйлийг халуунд хайрч болгох (тариа хуурах)
59.   
Тогооны алчуур
Саг саг гүйгээд ирнэ
Сахлаа хуйхлаад буцна
-амьтны түргэвчлэн харайн явах (гүйх)
-арьс мах зүйлийн үс ноосыг түлж огцруулах (хуйхлах)
- тогоо арчих даавуун хэрэгсэл (тогооны алчуур)
60.   
Товч товчлох
Ангас гэхэд
Бултас гэнэ
-ангагар юмны байн байн хөдлөх (ангас)
-бултгар юмны байн байн хөдлөх (бултас)
-товчийг шилбэ буюу нүхэнд нь оруулан торчох (товч товчлох)
61.   
Товч товчлох
Босон босон
Боож үхэв
-хэвтээ суугаа хүн амьтан буюу юм дээш болон босох зогсох (босох)
-боомилох (боох)
-товчийг шилбэ буюу нүхэнд нь оруулан торчох (товч товчлох)
62.   
Ханын нүд
Тохой тохой дөлвөлжин
Тохойн чинээ дөлвөлжин
Бич бич дөлвөлжин
Бичгийн чинээ дөлвөлжин
-уртын хэмжээ (тохой)
-албан газраас буюу хүний бичсэн зүйл (бичиг)
- дэлгэсэн ханын дөрвөлжин нүхнүүд (хананы нүд)

No comments:

Post a Comment